De sfinxen van het Kasteel van Heers
Vijf eeuwen lang weerstond het Kasteel van Heers weer en wind, oorlog en familieruzies, maar door geldgebrek van de laatste adellijke eigenaars verviel dit indrukwekkend slot in een ruïneuze toestand. Erfgoedstichting Herita, een groep omwonenden en de Vlaamse Overheid gaan samen de uitdaging aan om het volledige kasteeldomein te restaureren en te herwaarderen. Met de Erfgoed Challenge richten we ons op de terracotta sfinx op de toegangspoort: de originele poortwachter van een boeiend restauratietraject!
Een Limburgse parel in verval
Al in de 11de eeuw zou er in Heers een kasteel zijn geweest, maar de eerste schriftelijke vermelding dateert uit een oorkonde van 1274. De huidige verschijningsvorm van het kasteel gaat terug tot de periode tussen de tweede helft van de 15de en de eerste helft van de 17de eeuw. De enorme tiendenschuur, de hoevegebouwen, het poortgebouw en de overblijfselen van het hoofdgebouw getuigen van de grandeur van het complex. Tegenwoordig is het kasteel echter ernstig beschadigd. In de loop der eeuwen wisselde het domein meerdere malen van eigenaar. Voor sommigen onder hen vergde het onderhoud te grote inspanningen, wat leidde tot structurele schade en uiteindelijk zelfs verkrotting. Na jaren leegstand in de tweede helft van de 20ste eeuw, kon de Vlaamse Overheid het domein in 2021 volledig aankopen.
Nieuwe hoop op restauratie
De Vlaamse overheid en erfgoedorganisaties hebben het kasteel inmiddels erkend als een belangrijk monument. In 2022 werd een belangrijke stap gezet met de goedkeuring van een restauratieproject in fasen, onder leiding van erfgoedstichting Herita, die het kasteel in erfpacht nam. De eerste stap is het stabiliseren van de meest bedreigde delen, waarna de rest van het complex geleidelijk zal worden gerenoveerd. Deze onderneming vereist inzet van architecten, bouwhistorici en aannemers, maar het Kasteel van Heers bestaat niet alleen uit muren, daken, ramen en funderingen. Kleinere elementen, zoals decoratieve sculpturen, moeten door gespecialiseerde conservator-restaurateurs worden aangepakt. De experts van het Atelier steensculptuur van het KIK willen zich alvast toeleggen op de sfinx van de toegangspoort.
Blaas de sfinx(en) nieuw leven in!
De hoofdtoegang tot het kasteel kreeg zijn huidige uiterlijk in het eerste kwart van de 19de eeuw. De ingang werd toen voorzien van een monumentale toegangspoort met hekwerk, twee zuilen en twee sokkels. De sokkels zijn gemaakt uit witte natuursteen en blauwe hardsteen en zijn breed en massief. Bovenop het linkerexemplaar zijn restanten van een beeld van een sfinx. Oorspronkelijk was er op de rechtersokkel ook zo’n sfinx – dat wordt bewezen door laat-19de-eeuwse foto’s – maar die is helaas verloren gegaan. De overgebleven sfinx is gemaakt uit terracotta, is niet gedateerd, is erg verweerd, maar spreekt wel tot de verbeelding. Een grondige studie zal de restauratiemethode bepalen en de geschiedenis van het beeld ontrafelen. De restauratie van de nog resterende sfinx zal de basis vormen voor een eventuele reconstructie van de tweede. De sfinxen zijn zo de poortwachters van het immense restauratieproject van het Kasteel van Heers. Door te stemmen op de sfinxen geef je het initiatief een mascotte. De beelden zijn een beetje zoals het hele kasteeldomein: we weten er weinig over, maar met de nodige zorg zal het erfgoed zijn geheimen prijsgeven en herrijzen.
Foto's: © Tijs Posen i.o.v. Herita; Bjorn Snelders voor Visit Limburg
Anoniem, Sfinxen, eerste kwart 19de eeuw, terracotta, (Heers, Kasteel van Heers).
De Erfgoed Challenge wil alle Belgen verbinden rond hun erfgoed en deze kunstschatten omringen met de allerbeste zorgen. Tien jaar lang selecteert het KIK samen met jou een erfgoedschat die hoogdringend hulp nodig heeft. Om zo tegen 2030 de toekomst van minstens tien erfgoedschatten te verzekeren. Geef erfgoed een toekomst!
Of stem je liever op...?
Het doksaal van Karel V in Walcourt
Een monumentaal laatgotisch stenen meesterwerk midden in de kerk
De kunstwerken in de kasteelkapel van Edingen
Een kostbaar 19de-eeuws interieur met middeleeuwse fragmenten
Het Besloten Hofje uit Antwerpen
Een 16de-eeuwse intrigerende miniatuurwereld in een eikenhouten kastje