Nieuwe Scientia artis is vanaf nu beschikbaar
In december 2015 verwierf het Fonds Claire en Michel Lemay van de Koning Boudewijnstichting een luxueus getijdenboek dat de collecties van de gemeentelijke bibliotheek van Doornik, zwaar getroffen tijdens het bombardement op de stad in mei 1940, zou gaan verrijken. Het Tramerie Getijdenboek werd in Parijs besteld maar bleef lange tijd onafgewerkt. Het werd pas in het eerste kwart van de zestiende eeuw in Doornik versierd en geïllustreerd. Dit handschrift maakte het mogelijk om het oeuvre te reconstrueren van een tot nu toe onbekende miniaturist, de Meester van Hughes de Loges. Onze collega Dominique Vanwijnsberghe heeft nu een monografie over hem gepubliceerd in de reeks Scientia artis.
Een lang project
De bewogen geschiedenis van het Tramerie Getijdenboek begon in Parijs. Het manuscript werd daar rond 1430 gekopieerd voor een Engelse opdrachtgever die zijn project echter niet kon voltooien. Slechts één pagina was geïllustreerd met een prachtige David in gebed, geschilderd door een belangrijke Franse miniaturist, de Meester van de Harvard Hannibal. Pas tachtig jaar later werd het handschrift, ondertussen in het bezit van een inwoner van Doornik, afgewerkt. Tijdens deze campagne, uitgevoerd rond 1510-1520, werd het boek toevertrouwd aan een lokale miniaturist die de illustraties voltooide door niet minder dan dertien figuratieve scènes toe te voegen.
Een stad in crisis
Deze afwerking werd uitgevoerd tijdens een moeilijke periode in de geschiedenis van Doornik. Politiek gezien was de stad een pion in het grote schaakspel dat werd gespeeld door Frans I, Karel V en Hendrik VIII. Ook de intellectuele wereld was in beroering: het humanisme maakte opgang, ondersteund door de opkomst van de boekdrukkunst. Op religieus gebied bereikte het protestantisme alle sociale lagen en verdeelde het de bevolking.
De Meester van Hugues de Loges
Vier andere handschriften en een gedrukt getijdenboek konden in verband gebracht worden met het Tramerie Getijdenboek. Al deze boeken zijn namelijk versierd door dezelfde miniaturist. Het meest ontroerende manuscript, dat in Parijs bewaard wordt, is ongetwijfeld de Prison d’Amour, verlucht voor Hugues de Loges, de laatste Franse gouverneur van Doornik. Hij moest wijken toen de troepen van Karel V in 1521 Doornik veroverden. Aan deze hoge Franse ambtenaar dankt de anonieme miniaturist zijn naam: de Meester van Hugues de Loges.
Opdracht en vervaardiging
Voor wie en door wie is het Tramerie Getijdenboek afgewerkt? Het wapenschild dat in twee van de miniaturen is geschilderd, stelt ons in staat om voorzichtig de naam van een grote familie uit Doornik te suggereren: Dennetières, waarvan een van de leden, Jérôme († 1535), een belangrijke lokale politicus was. Tot hetzelfde milieu behoorde ook de miniaturist Claude Dimenche, gen. Le Lombard, die verwant was aan de familie Dennetières. Beide mannen kunnen aan de basis liggen van de campagne om het manuscript af te werken.
Een roemrijk lot
In het begin van de zeventiende eeuw was het getijdenboek in handen van een zekere François de La Tramerie. Het bleef bijna honderdvijftig jaar in zijn familie voordat het terechtkwam in de Brusselse collectie van gravin Anne-Thérèse d'Yve († 1814), een buitengewone vrouw die een van de mooiste bibliotheken van haar tijd bezat. Na haar dood werd het manuscript in de handel gebracht. Het dook in 1996 weer op in Chartres, ging over naar een Amerikaanse collectie en werd vervolgens in Londen aangekocht door het Fonds Lemay om het tot slot in bewaring te geven aan de stadsbibliotheek van Doornik.
Kleuren en pigmenten
De analyse van de inkten en pigmenten in het Tramerie Getijdenboek werd uitgevoerd door Marina Van Bos en Maaike Van Dorpe. Zij maakten hierbij gebruik van macro-röntgenfluorescentie (MA-XRF) in een poging het palet van de verschillende schilders te identificeren. Zo documenteerden zij ook een eeuw uit de geschiedenis van de techniek van de miniatuurkunst. De analyse van de materialen bracht subtiele variaties tussen de miniaturisten aan het licht, die overeenstemmen met de handenscheiding op basis van de stilistische analyse.
Dominique Vanwijnsberghe, met een bijdrage van Marina Van Bos en Maaike Van Dorpe, "Mes meilleures heures de Nostre Dame". Les Heures de La Tramerie, un manuscrit vagabond (Paris, vers 1430 - Tournai, vers 1510-1520) (Scientia artis, 19), Brussel, 2022, 219 p., 132 kleurenillustraties.
Meer nieuws van het KIK
REFRESH: Water bestuderen om erfgoed te beschermen
Klimaatverandering is een duidelijke prangende uitdaging voor onze wereld. Ook voor erfgoed. Water is een boosdoener voor erfgoed(sites). We moeten dus kijken naar duurzaam waterbeheer om ons erfgoed te beschermen. Dat doen we met REFRESH.
Publicatie van een nieuwe Scientia Artis!
Van de Brusselse familie beeldhouwers du Quesnoy - de vader, Hiëronymus de Oudere, en zijn twee zonen, Frans en Hiëronymus de Jonge - zijn alleen het leven en werk van de oudste zoon, Frans du Quesnoy, beroemd in Rome, grondig bestudeerd. Maar wie was zijn jongere broer, Hiëronymus de Jonge? Wat weten we over zijn leven en werk? Heel weinig. Ondanks zijn briljante carrière als beeldhouwer en hofarchitect voor de gouverneur van de voormalige Nederlanden, Leopold Willem (1647-1656), werd zijn werk door critici verwaarloosd na zijn terdoodveroordeling in 1654.